Chính sách mới bảo đảm tốt hơn quyền và lợi ích người dân về cư trú

Có hiệu lực thi hành từ ngày 10/1/2025, Nghị định số 154/2024/NĐ-CP quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành Luật Cư trú giải quyết được nhiều khó khăn, vướng mắc trong quá trình triển khai Luật, đồng thời đẩy mạnh hơn nữa việc ứng dụng khoa học công nghệ, đồng bộ, thống nhất với các lĩnh lực khác từ đó bảo đảm tốt hơn nữa quyền và lợi ích hợp pháp của công dân về cư trú.

Được lựa chọn hình thức nộp hồ sơ đăng ký cư trú

Nghị định số 154/2024/NĐ-CP có nhiều quy định mới, trong đó, sửa đổi, bổ sung quy định về nơi cư trú của người sinh sống, người làm nghề lưu động trên tàu, thuyền hoặc phương tiện khác có khả năng di chuyển.

Theo quy định của Luật Cư trú thì trường hợp công dân sinh sống, làm nghề lưu động trên tàu, thuyền hoặc phương tiện khác có khả năng di chuyển trong trường hợp không đăng ký tại nơi đăng ký phương tiện hoặc phương tiện không phải đăng ký thì phải có xác nhận nơi thường xuyên đậu đỗ.

Nhằm đơn giản hóa, rút ngắn thời gian giải quyết thủ tục hành chính, tạo điều kiện thuận lợi cho người dân giúp người dân không phải đi lại nhiều lần, Nghị định đã quy định việc công dân không phải tự xin UBND cấp xã xác nhận nơi thường xuyên đậu đỗ mà công dân nộp hồ sơ đăng ký cư trú và Tờ khai đề nghị xác nhận nơi thường xuyên đậu, đỗ; sử dụng phương tiện vào mục đích để ở đến cơ quan đăng ký cư trú.

Cơ quan đăng ký cư trú có trách nhiệm chuyển Tờ khai đến UBND cấp xã. Trong thời hạn 02 ngày làm việc, kể từ ngày nhận được Tờ khai, UBND cấp xã xem xét, xác nhận, trường hợp từ chối giải quyết thì phải trả lời bằng văn bản, nêu rõ lý do và chuyển các văn bản này cho cơ quan đăng ký cư trú để xem xét, giải quyết đăng ký cư trú cho công dân. Đồng thời, ban hành kèm theo Nghị định là biểu mẫu Tờ khai đề nghị xác nhận nơi thường xuyên đậu, đỗ; sử dụng phương tiện vào mục đích để ở (theo Mẫu số 01 ban hành kèm theo Nghị định) để thống nhất sử dụng và quy định 3 hình thức tiếp nhận hồ sơ (trực tiếp, trực tuyến hoặc dịch vụ bưu chính công ích) để người dân có thể lựa chọn hình thức phù hợp nhất với mình để thực hiện.

Bên cạnh đó, quy định trường hợp chủ phương tiện đã có hợp đồng thuê bến bãi hoặc văn bản chấp thuận cho phương tiện đậu, đỗ của cơ quan, tổ chức quản lý nơi đậu, đỗ thì không phải đăng ký.

Nghị định bổ sung quy định về việc người không có nơi thường trú, nơi tạm trú khai báo thông tin về cư trú theo mẫu Tờ khai thay đổi thông tin cư trú và nộp trực tuyến, trực tiếp hoặc qua dịch vụ bưu chính công ích đến cơ quan đăng ký cư trú tại nơi ở hiện tại theo quy định tại Điều 19 Luật Cư trú thay vì quy định chỉ khai báo trực tiếp như Nghị định số 62/2021/NĐ-CP.

Cải cách về giấy tờ, tài liệu chứng minh chỗ ở hợp pháp, quan hệ nhân thân

Nghị định số 154/2024/NĐ-CP còn điều chỉnh, bổ sung nhiều nội dung mới quy định về giấy tờ, tờ liệu chứng minh chỗ ở hợp pháp.

Theo đó, quy định ưu tiên khai thác thông tin về chỗ ở hợp pháp trong các Cơ sở dữ liệu, hệ thống thông tin… để giải quyết đăng ký cư trú mà không yêu cầu công dân xuất trình, cụ thể: Nghị định quy định về việc cơ quan đăng ký cư trú có trách nhiệm căn cứ vào thông tin chứng minh về chỗ ở hợp pháp do công dân cung cấp để khai thác trong căn cước điện tử, tài khoản định danh điện tử trên hệ thống định danh và xác thực điện tử qua Ứng dụng định danh quốc gia hoặc trong Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư, Cơ sở dữ liệu về cư trú, Kho quản lý dữ liệu điện tử tổ chức, cá nhân trên Cổng dịch vụ công quốc gia, Hệ thống thông tin giải quyết thủ tục hành chính cấp bộ, cấp tỉnh hoặc cơ sở dữ liệu quốc gia, cơ sở dữ liệu chuyên ngành khác mà không yêu cầu công dân nộp giấy tờ, tài liệu.

Đặc biệt, khi công dân đã cung cấp thông tin nhưng cơ quan đăng ký cư trú không khai thác được thông tin thì cơ quan đăng ký cư trú có trách nhiệm kiểm tra, xác minh để giải quyết thủ tục về cư trú; công dân có trách nhiệm cung cấp bản sao, bản chụp, bản điện tử một trong các giấy tờ, tài liệu chứng minh về chỗ ở hợp pháp khi cơ quan đăng ký cư trú có yêu cầu.

Ngoài ra, Nghị định cũng quy định tách riêng quy định về giấy tờ, tài liệu chứng minh chỗ ở hợp pháp đăng ký thường trú và giấy tờ, tài liệu chứng minh chỗ ở hợp pháp để đăng ký thường trú, đăng ký tạm trú theo hướng thuận lợi hơn nhằm bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của công dân về cư trú, nâng cao hiệu quả quản lý dân cư.

Đồng thời, cập nhật quy định mới liên quan đến giấy tờ, tài liệu về chỗ ở, nhà ở theo Luật Kinh doanh bất động sản, Luật Đất đai và Luật Nhà ở năm 2023; quy định biểu mẫu "Xác nhận của Ủy ban nhân dân cấp xã về điều kiện diện tích bình quân bảo đảm theo quy định của Hội đồng nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương" (Mẫu số 02 ban hành kèm theo Nghị định) để thống nhất sử dụng chung trong phạm vi toàn quốc.

Cũng như cải cách về việc giấy tờ, tài liệu chứng minh chỗ ở hợp pháp, về giấy tờ, tài liệu, thông tin chứng minh quan hệ nhân thân Nghị định cũng quy định: cơ quan đăng ký cư trú có trách nhiệm căn cứ vào thông tin chứng minh về quan hệ nhân thân với chủ hộ, thành viên hộ gia đình do công dân cung cấp để khai thác trong căn cước điện tử, tài khoản định danh điện tử trên hệ thống định danh và xác thực điện tử qua Ứng dụng định danh quốc gia hoặc trong Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư, Cơ sở dữ liệu về cư trú, Kho quản lý dữ liệu điện tử tổ chức, cá nhân trên Cổng dịch vụ công quốc gia, Hệ thống thông tin giải quyết thủ tục hành chính cấp bộ, cấp tỉnh hoặc cơ sở dữ liệu quốc gia, cơ sở dữ liệu chuyên ngành khác mà không yêu cầu công dân nộp giấy tờ, tài liệu.

Và trường hợp khi công dân đã cung cấp thông tin nhưng cơ quan đăng ký cư trú không khai thác được thông tin thì cơ quan đăng ký cư trú có trách nhiệm kiểm tra, xác minh để giải quyết thủ tục về cư trú; công dân có trách nhiệm cung cấp bản sao, bản chụp, bản điện tử một trong các giấy tờ, tài liệu chứng minh về chỗ ở hợp pháp khi cơ quan đăng ký cư trú có yêu cầu – để công dân không phải đi làm nhiều lần.

Bảo đảm quyền của trẻ em về cư trú

Một trong những nội dung quy định hoàn toàn mới được bổ sung vào Nghị định số 154/2024/NĐ-CP đó là quy định hướng dẫn chi tiết về đăng ký thường trú cho người chưa thành niên để thuận lợi và thống nhất thực hiện trên phạm vi toàn quốc, cụ thể:

Để phù hợp với quy định tại Điều 12 Luật Cư trú về nơi cư trú của người chưa thành niên, Nghị định quy định làm rõ về trường hợp người chưa thành niên đăng ký thường trú, đăng ký tạm trú tại nơi thường trú, nơi tạm trú của cha, mẹ hoặc cha hoặc mẹ thì cha hoặc mẹ hoặc người giám hộ thực hiện kê khai, xác nhận ý kiến vào Tờ khai thay đổi thông tin cư trú.

Trường hợp người chưa thành niên đăng ký thường trú, đăng ký tạm trú tại nơi thường trú, nơi tạm trú không phải là nơi thường trú, nơi tạm trú của cha, mẹ hoặc người giám hộ thì cha hoặc mẹ hoặc người giám hộ thực hiện kê khai, xác nhận ý kiến vào Tờ khai thay đổi thông tin cư trú.

Trường hợp người chưa thành niên được Tòa án quyết định giao cho cha hoặc mẹ chăm sóc, nuôi dưỡng thì người được giao chăm sóc, nuôi dưỡng kê khai, xác nhận ý kiến vào Tờ khai thay đổi thông tin cư trú.

Nghị định cũng quy định trong thời hạn tối đa 60 ngày kể từ khi người chưa thành niên được đăng ký khai sinh thì cha hoặc mẹ hoặc chủ hộ hoặc người giám hộ có trách nhiệm thực hiện đăng ký thường trú, đăng ký tạm trú, đăng ký tạm trú, khai báo thông tin về cư trú cho người chưa thành niên.

Đặc biệt, người chưa thành niên, nhất là người chưa thành niên mới sinh chưa được đăng ký cư trú là đối tượng đặc biệt được pháp luật bảo vệ, để bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp cho đối tượng này về cư trú và các pháp luật khác có liên quan, vì vậy, Nghị định cũng quy định làm rõ một số nội dung của Luật Cư trú để đăng ký cư trú cho người chưa thành niên bảo đảm quyền của trẻ em về cư trú.

Ngoài ra, Nghị định còn quy định rõ một số nội dung liên quan đến đăng ký, quản lý cư trú tạo thuận lợi trong triển khai thực hiện như:

(1) Làm rõ quy định về đăng ký thường trú vào chỗ ở hợp pháp trường hợp công dân đăng ký thường trú vào chỗ ở hợp pháp thuộc quyền sở hữu của mình mà chỗ ở hợp pháp đó có nhiều hơn một chủ sở hữu thì không cần có ý kiến đồng ý của những người đồng sở hữu còn lại;

(2) Quy định chi tiết về lấy ý kiến của chủ sở hữu khi đăng ký thường trú vào chỗ ở hợp pháp không thuộc sở hữu của mình; lấy ý kiến của chủ sở hữu khi chủ sở hữu là người bị mất năng lực hành vi dân sự, người có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi theo quy định của Bộ luật Dân sự, người dưới 18 tuổi, người bị tuyên bố mất tích, người đã chết;

(3) Quy định các phương thức lấy ý kiến đồng ý của chủ hộ, chủ sở hữu chỗ ở hợp pháp, người đại diện hợp pháp, người thừa kế theo quy định pháp luật, cha, mẹ, người giám hộ khác nhau để người dân có nhiều lựa chọn và lựa chọn phương thức phù hợp nhất với mình;

(4) Quy định cụ thể về hồ sơ đăng ký cư trú với các trường hợp khác nhau khi đăng ký thường trú đến chỗ ở hợp pháp mới; các trường hợp bị hủy đăng ký cư trú; việc trách nhiệm quản lý công dân bị xóa đăng ký thường trú, nơi tạm trú mà chưa xác định được nơi ở hiện tại.

Nghị định quy định cụ thể về hồ sơ, thủ tục cấp giấy Xác nhận về điều kiện diện tích bình quân nhà ở để đăng ký thường trú vào chỗ ở do thuê, mượn, ở nhờ; nhà ở, đất ở không có tranh chấp quyền sở hữu nhà ở, quyền sử dụng đất ở, không thuộc địa điểm không được đăng ký thường trú mới để thống nhất thực hiện trong phạm vi toàn quốc.

Trong đó, công dân có thể nộp hồ sơ này đến UBND cấp xã nơi công dân đề nghị đăng ký thường trú hoặc đến cơ quan đăng ký cư trú cùng hồ sơ đề nghị đăng ký thường trú.

Dữ liệu công dân được cập nhật kịp thời, chính xác

Nhằm bảo đảm dữ liệu công dân luôn được cập nhật kịp thời, chính xác phục vụ quản lý và phát triển xã hội trong giai đoạn hiện nay và trong thời gian tới khi các cơ sở dữ liệu, hệ thống thông tin của các cơ quan được kết nối, liên thông hoàn toàn với nhau, Nghị định số 154/2024/NĐ-CP quy định trong thời hạn 1 ngày làm việc, kể từ ngày Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư tiếp nhận thông tin phản ánh về người thuộc trường hợp bị xóa đăng ký thường trú, xóa đăng ký tạm trú (quy định tại Khoản 1 Điều 24, Khoản 1 Điều 29 Luật Cư trú), cơ quan đăng ký cư trú có trách nhiệm kiểm tra, xác minh, thực hiện xóa đăng ký thường trú, xóa đăng ký tạm trú đối với công dân và cập nhật việc xóa đăng ký thường trú vào Cơ sở dữ liệu về cư trú, Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư thay vì cơ quan đăng ký cư trú phải thông báo để công dân lên làm thủ tục xóa đăng ký thường trú, xóa đăng ký tạm trú khi đã quá thời hạn không lên mới lập biên bản để xóa như trước đây.

Nghị định cũng điều chỉnh, sửa đổi, bổ sung quy định về thông tin trong Cơ sở dữ liệu về cư trú; quy định về thu thập, cập nhật, điều chỉnh, quản lý, kết nối, chia sẻ, khai thác thông tin trong Cơ sở dữ liệu về cư trú để phù hợp với quy định của Luật Căn cước 2023, Luật Giao dịch điện tử 2023 và các pháp luật khác có liên quan cho phù hợp và thống nhất.

Để tạo hành lang pháp lý làm căn cứ để UBND cấp xã thực hiện một số nội dung quy định tại Luật Cư trú, Nghị định cũng bổ sung quy định về trách nhiệm của UBND cấp xã.

Theo đó, UBND cấp xã có trách nhiệm tiếp nhận, giải quyết yêu cầu xác nhận nơi thường xuyên đậu, đỗ; sử dụng phương tiện vào mục đích để ở hoặc văn bản chấp thuận cho phương tiện đậu, đỗ; xác nhận thông tin quan hệ nhân thân, đối tượng thuộc Điểm b, Điểm c Khoản 2 Điều 20 Luật Cư trú, thông tin về chỗ ở hợp pháp, không có tranh chấp, bảo đảm diện tích bình quân để đăng ký thường trú cho công dân trên cơ sở đề xuất của công chức tư pháp - hộ tịch, địa chính, Công an cấp xã; cập nhật thông tin về hộ tịch, cấp giấy tờ liên quan đến nhân thân cho công dân theo thẩm quyền bảo đảm chính xác, kịp thời, phù hợp, thống nhất với thông tin của công dân trên Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư, Cơ sở dữ liệu về cư trú.

Nghị định số 154/2024/NĐ-CP ra đời đã giải quyết được nhiều khó khăn, vướng mắc trong quá trình triển khai Luật Cư trú năm 2020, đồng thời đẩy mạnh hơn nữa việc ứng dụng khoa học công nghệ, chuyển đổi sang khai thác, sử dụng dữ liệu điện tử trong thực hiện công tác đăng ký, quản lý cư trú cho phù hợp với tình hình thực tiễn và thay đổi đồng bộ, thống nhất với các lĩnh lực khác từ đó bảo đảm tốt hơn nữa quyền và lợi ích hợp pháp của công dân về cư trú nói riêng và tất cả các lĩnh vực khác nói chung; nâng cao hiệu quả quản lý cư trú, quản lý dân cư và quản lý xã hội.