Cơ hội và thách thức xuất khẩu tổ yến sang Trung Quốc

Việt Nam sở hữu lợi thế lớn nhờ bờ biển dài, nhiều đảo và các dãy núi nhô ra biển, tạo điều kiện thuận lợi cho nghề nuôi chim yến. Chất lượng tổ yến Việt Nam được đánh giá vượt trội so với các nước trong khu vực, với tiềm năng khai thác thương mại hóa cao.

Gia tăng số lượng nhà yến mạnh mẽ

Ngành nuôi yến tại Việt Nam đang phát triển mạnh mẽ, với sự gia tăng nhanh chóng về số lượng nhà yến. Theo Cục Chăn nuôi và Thú y (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), từ hơn 8.300 nhà yến năm 2017, con số này tăng lên 11.740 nhà vào tháng 8/2019, đạt 22.363 nhà vào năm 2021, 23.742 nhà năm 2022, 26.561 nhà năm 2023, và đến năm 2024 là 29.320 nhà.

Kiên Giang dẫn đầu với 2.981 nhà yến (giảm nhẹ so với 2.995 nhà năm 2022), tiếp theo là Tiền Giang (1.732 nhà), Đắk Lắk (1.725 nhà), và Bình Thuận (1.680 nhà). Sản lượng tổ yến năm 2024 ước đạt 270 tấn, tăng 8% so với năm 2023, hướng tới mục tiêu 350-400 tấn/năm theo Chiến lược phát triển chăn nuôi đến năm 2030.

Việt Nam sở hữu lợi thế lớn nhờ bờ biển dài, nhiều đảo, và các dãy núi nhô ra biển, tạo điều kiện thuận lợi cho nghề nuôi chim yến. Chất lượng tổ yến Việt Nam được đánh giá vượt trội so với các nước trong khu vực, với tiềm năng khai thác thương mại hóa cao. Tuy nhiên, sự phát triển chưa đồng bộ và thiếu quản lý chặt chẽ đang đặt ra nhiều thách thức.

Kể từ khi tổ yến được Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường) ưu tiên đàm phán xuất khẩu chính ngạch sang Trung Quốc vào năm 2018, quá trình này đã đạt nhiều bước tiến quan trọng. Ngày 9/11/2022, Nghị định thư về kiểm dịch, kiểm tra, và vệ sinh thú y cho tổ yến sạch được ký kết, mở ra cơ hội lớn cho ngành yến Việt Nam. Đến nay, 13 doanh nghiệp được Trung Quốc chấp thuận xuất khẩu, đạt sản lượng hơn 4 tấn tổ yến tinh chế và hàng triệu sản phẩm, với giá trị vượt 4 triệu USD.

Để mở rộng loại hình xuất khẩu, Bộ Nông nghiệp và Môi trường tiếp tục đàm phán, dẫn đến việc ký kết Nghị định thư mới với Tổng cục Hải quan Trung Quốc (GACC) vào ngày 15/4/2025, bao gồm cả tổ yến thô và tổ yến sạch, thay thế Nghị định thư 2022. Nghị định thư 2025 yêu cầu khắt khe hơn, bao gồm chứng nhận an toàn dịch bệnh (cúm gia cầm, Newcastle), giới hạn nitrit, nhôm, kiểm tra cảm quan, và xử lý nhiệt (nhiệt độ tâm sản phẩm không dưới 70°C trong ít nhất 3,6 giây). Các cơ sở sơ chế và chế biến phải đăng ký với GACC, chỉ sản phẩm sau ngày đăng ký mới được xuất khẩu, với bao bì niêm phong, ghi nhãn bằng tiếng Trung và tiếng Anh, kèm Giấy chứng nhận kiểm dịch thú y thống nhất giữa hai bên.

Hiện, hơn 70 doanh nghiệp tham gia chương trình giám sát, hơn 4.000 nhà yến được kiểm tra an toàn dịch bệnh, và hơn 220 mẫu tổ yến được xét nghiệm an toàn thực phẩm. Điều này cho thấy nỗ lực lớn trong việc đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế, đặc biệt khi Trung Quốc tiêu thụ khoảng 300 tấn tổ yến mỗi năm, chiếm 80% thị phần toàn cầu.

Thách thức từ hàng giả, hàng kém chất lượng

Hôm nay (8/5), tại Hội nghị triển khai Nghị định thư về xuất khẩu tổ yến sang Trung Quốc do Cục Chăn nuôi và Thú y, Bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức, các đại biểu đã tập trung thảo luận về những vấn đề nóng, đặc biệt là khó khăn trong truy xuất nguồn gốc, sự cạnh tranh gay gắt từ các đối thủ, cùng tình trạng yến giả, nhái, kém chất lượng tràn lan trên thị trường.

Theo bà Lý Hứa Thị Lan Phương, Ủy viên Hiệp hội Yến sào Việt Nam, lượng yến nhập khẩu từ nước ngoài vào Việt Nam vượt xa sản xuất trong nước, lại không được kiểm soát chặt chẽ, dẫn đến giá trị tổ yến sụt giảm. Trên các nền tảng như TikTok Shop, bất kỳ ai cũng có thể bán yến mà không cần kiểm chứng nguồn gốc, khiến người tiêu dùng dễ "tiền mất, tật mang".

Ông Phan Việt Hưng từ Công ty Nhà yến Việt Nam (Ninh Thuận) cũng nhấn mạnh sự phổ biến của hàng giả, hàng nhái trên mạng xã hội, nơi không có cơ chế kiểm soát chất lượng.

Bên cạnh đó, sự cạnh tranh từ Malaysia, Indonesia và sắp tới là Thái Lan, khiến tổ yến Việt Nam gặp thách thức lớn. Ông Hồng Đình Khoa, Phó Chủ tịch Hiệp hội Yến sào Việt Nam, cho biết các nhà bán buôn Trung Quốc e dè với sản phẩm Việt Nam do thiếu niềm tin, trong khi họ quen sử dụng yến từ Malaysia và Indonesia. Bà Nguyễn Thị Thu Hà, Tổng Giám đốc Công ty cổ phần Dinh dưỡng Avanest, thừa nhận tổ yến Việt phải cạnh tranh khốc liệt, dù chất lượng được đánh giá cao, nhưng đối tác Trung Quốc vẫn cần sản phẩm "đạt chuẩn" để tin tưởng tuyệt đối.

Để tận dụng cơ hội từ thị trường Trung Quốc, ông Dương Tất Thắng, Cục trưởng Cục Chăn nuôi và Thú y, khẳng định cần xây dựng hệ thống truy xuất nguồn gốc, quy hoạch vùng nuôi, và nâng cao chất lượng sản phẩm. Các doanh nghiệp được khuyến khích chế biến sâu, cạnh tranh lành mạnh, và hướng tới xây dựng thương hiệu quốc gia. Việc hoàn thiện khung pháp lý, ứng dụng khoa học công nghệ, và tăng cường giám sát an toàn thực phẩm là những bước đi cần thiết.

Hơn nữa, cần tháo gỡ vướng mắc pháp lý về cấp phép xây dựng nhà yến – hiện đa số chưa được cấp phép chính thức – và kiểm dịch động vật. Sự phối hợp giữa cơ quan quản lý, doanh nghiệp, và người dân sẽ giúp ngành yến Việt Nam không chỉ đáp ứng tiêu chuẩn xuất khẩu mà còn tạo dựng uy tín trên thị trường quốc tế.