Đa nhiệm kỹ thuật số: 'Kèo thơm' hay cạm bẫy?

Nhiều người vừa kiểm tra email, vừa nhắn tin, vừa nghe họp Zoom và nghĩ mình đang tận dụng thời gian hiệu quả bằng đa nhiệm kỹ thuật số.

Nhưng đa nhiệm kỹ thuật số có thực sự giúp bạn làm việc tốt hơn? Hay đang âm thầm bào mòn sự tập trung và chất lượng công việc?

Tưởng mình "đa năng", nào ngờ hại não

Thói quen đa nhiệm số không tự nhiên có, mà là kết quả của thiết kế công nghệ hiện đại. Các nền tảng số từ mạng xã hội, phần mềm làm việc cho đến trình duyệt web đều được tạo ra với cùng mục tiêu: giữ người dùng ở lại càng lâu càng tốt. Và để làm được điều đó, chúng buộc não người phải xử lý nhiều thứ cùng lúc.

Người dùng có thể mở nhiều tác vụ trên một màn hình máy tính: Gmail, Slack, Google Sheets, một bài báo khoa học, vài trang thương mại điện tử và thi thoảng là Facebook. Các thiết bị di động cũng không kém cạnh khi cho phép bạn vừa xem tin nhắn, vừa lướt web, vừa dùng ứng dụng họp online.

Những gì bạn thấy là "tiện lợi", thực chất là thiết kế để gây nghiện. Từ thông báo đẩy, biểu tượng đỏ nhỏ báo có tin mới, giao diện tab dễ mở, cho đến tính năng "picture-in-picture" giúp bạn vừa xem video vừa làm việc - tất cả đều tạo điều kiện lý tưởng cho việc chuyển đổi liên tục giữa các tác vụ.

Điều này sinh ra một trạng thái mà các chuyên gia gọi là "attention fragmentation" - phân mảnh sự chú ý. Não người phải liên tục điều phối các tác vụ cạnh tranh nhau, khiến quá trình tư duy sâu bị ngắt quãng.

Ban đầu, khái niệm đa nhiệm được ca ngợi như một kỹ năng vàng giúp con người tối ưu hóa thời gian và năng suất. Tuy nhiên, các nghiên cứu gần đây đã chỉ ra rằng bộ não con người không thực sự được thiết kế để đa nhiệm hiệu quả. Thay vào đó, chúng ta thực hiện việc "chuyển đổi tác vụ" (task switching) một cách nhanh chóng.

Mỗi lần chuyển đổi, não bộ cần một khoảng thời gian để điều chỉnh, dẫn đến "chi phí chuyển đổi" (switching cost). Chi phí này có thể là sự giảm sút về tốc độ, độ chính xác, và chất lượng công việc.

Thậm chí, một số nghiên cứu còn cho thấy đa nhiệm liên tục có thể làm giảm chỉ số IQ đến 15 điểm.

Công cụ càng thông minh, càng cần kỹ năng kiểm soát

Khi bị sao nhãng khỏi công việc chính bởi AI liên tục hiển thị video mới, bài báo liên quan hay tin nhắn nhắc nhở... nhiều người thường đổ lỗi cho bản thân là "thiếu tập trung". Nhưng theo các chuyên gia UX (trải nghiệm người dùng), "thủ phạm" thật sự là thiết kế sản phẩm.

Cụ thể, các công cụ kỹ thuật số hiện đại chưa được thiết kế xoay quanh "năng lực nhận thức của con người", mà thiên về tối ưu hóa trải nghiệm tức thời. Điều này dẫn đến một nghịch lý là công nghệ được tạo ra để hỗ trợ con người, nhưng lại đang khiến chúng ta làm việc theo nhịp độ của máy móc: nhanh, ngắt quãng và không có thời gian cho chiều sâu.

Cạnh đó, văn hóa "luôn sẵn sàng", "phải phản hồi ngay", "phải online mọi lúc" đã vô tình tiếp tay cho đa nhiệm số...

Để thoát "bẫy" đa nhiệm số, bạn có thể cài đặt thời gian làm việc sâu, tắt thông báo ứng dụng, hạn chế số tab mở cùng lúc, dùng chế độ toàn màn hình khi làm việc... Bạn có thể thử các công cụ như Notion, Obsidian, hay Forest để quản lý thời gian hiệu quả và giảm thiểu sao nhãng.

Một số công ty hiện đang phát triển "trợ lý AI chủ động". Những trợ lý này không chỉ nhắc nhở công việc mà còn giám sát và cảnh báo khi bạn bị phân tâm quá mức.

Đa nhiệm kỹ thuật số không giúp bạn làm được nhiều hơn, mà chỉ khiến bạn... mệt hơn, phân tán hơn và hiệu suất giảm rõ rệt. Bởi mỗi lần chuyển tab, đọc thông báo hay “chớp mắt” sang mạng xã hội, não bạn phải khởi động lại quá trình tập trung và điều đó tiêu tốn nhiều năng lượng hơn bạn nghĩ.

Vậy, bạn có còn muốn tiếp tục đa nhiệm kỹ thuật số?