Nguyên nhân dẫn tới thay đổi trong 'liên minh tiết kiệm’ của EU

Áp lực đối phó với Nga đang buộc các quốc gia giàu có ở Bắc Âu thay đổi quan điểm về kỷ luật ngân sách, làm lung lay "liên minh tiết kiệm" vốn nổi tiếng của Liên minh châu Âu (EU).

Trong nhiều năm, Đức và các đồng minh ủng hộ chính sách thắt chặt tài chính đã giữ vai trò như “người canh gác ngân sách” của châu Âu. Phương châm của họ rất rõ ràng: không nợ chung, không chi tiêu bừa bãi, và chắc chắn không có “tấm séc trắng” nào cho Brussels.

Liên minh này, bao gồm Áo, Đan Mạch, Thụy Điển, Phần Lan và Hà Lan, từng kiểm soát chặt hầu bao của EU, thường áp đảo các quốc gia Nam Âu trong các cuộc đàm phán ngân sách kéo dài.

Tuy nhiên, trước bối cảnh xung đột tại biên giới châu Âu, những thay đổi kinh tế và việc Tổng thống Mỹ Donald Trump có ý định giảm sự hiện diện tại Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO), liên minh này đang đứng trước nguy cơ tan rã, ngay khi EU chuẩn bị cho vòng đàm phán ngân sách lớn tiếp theo cho giai đoạn 2028 - 2034.

Sự thay đổi quan điểm từ Bắc Âu

Trước đây, các quốc gia tiết kiệm ở Bắc Âu thường chuẩn bị kỹ lưỡng để ngăn chặn bất kỳ ý tưởng nào liên quan đến việc tăng chi tiêu. Tuy nhiên, theo một quan chức EU, các cuộc đàm phán ngân sách sắp tới sẽ hoàn toàn khác biệt.

Ông Eulalia Rubio, nhà phân tích tại Viện Jacques Delors, nhận định rằng một số quốc gia Bắc Âu và Baltic đang phát triển tầm nhìn mới, tập trung vào vấn đề an ninh. Điều này phân tách họ khỏi các thành viên tiết kiệm khác như Hà Lan và Áo.

Chủ quyền đã trở thành khẩu hiệu mới, và ngay cả những nước từng kiên quyết với kỷ luật ngân sách như Đan Mạch hay Phần Lan cũng đang dần ủng hộ việc nới lỏng các hạn chế tài chính để củng cố khả năng phòng thủ và tăng cường sự tự cường của EU trước các mối đe dọa bên ngoài.

Một dấu hiệu rõ ràng cho sự thay đổi này đến từ bài phát biểu đầu năm mới của Thủ tướng Đan Mạch Mette Frederiksen. Bà Frederiksen gây bất ngờ khi ủng hộ tăng chi tiêu quốc phòng, hỗ trợ nhà nước và đầu tư vào chủ quyền châu Âu.

Đối với một quốc gia lâu nay hoài nghi về hội nhập sâu hơn với EU, phát biểu của bà Frederiksen đã đánh dấu một bước ngoặt quan trọng.

Giữa áp lực từ chiến dịch quân sự của Nga tại Ukraine và lo ngại về việc Mỹ có thể rút khỏi NATO, Thủ tướng Frederiksen đã áp dụng các ý tưởng mang phong cách Pháp về chủ quyền EU, điều mà Copenhagen trước đây từng phản đối.

“Chúng ta đang nhìn nhận viện trợ nhà nước, nợ chung và ngân sách EU với một cách nhìn hoàn toàn mới. Đây là thời điểm mới”, bà Frederiksen nói trong một cuộc phỏng vấn với Politico vào tháng 12/2024.

Những nhận định này không chỉ thể hiện sự thay đổi trong chính sách của Đan Mạch mà còn là cơ hội để bà Frederiksen đóng vai trò cầu nối giữa các nhóm quốc gia khác nhau trong EU, đặc biệt khi nước này sẽ đảm nhận vai trò Chủ tịch Hội đồng EU trong năm nay.

Thách thức về quốc phòng và ngân sách

Tuy nhiên, không phải tất cả các quốc gia trong "liên minh tiết kiệm" đều sẵn sàng thay đổi. Nhiều thành viên trong liên minh vẫn giữ vững lập trường cứng rắn, như Đức và Hà Lan, vốn phản đối việc sử dụng nợ chung của EU để tài trợ chi tiêu quốc phòng.

Áo, một thành viên khác, có thể sẽ tăng cường sự phản đối nếu đảng APS của ông Herbert Kickl, một người được cho là thân thiện với Nga, lên nắm quyền.

Dù vậy, "liên minh tiết kiệm" vẫn tìm được tiếng nói chung trong việc liên kết nguồn tài trợ khu vực của EU với các cải cách cấu trúc nhằm tăng cường năng lực cạnh tranh kinh tế ở các khu vực thu nhập thấp.

Tương lai của "liên minh tiết kiệm"

Theo ông Eulalia Rubio, các cuộc đàm phán ngân sách sắp tới sẽ chứng kiến sự quay trở lại của "liên minh tiết kiệm" trong việc phản đối các đề xuất tăng chi tiêu. Tuy nhiên, một nhóm áp lực mới từ Ba Lan và các quốc gia Đông Âu sẽ đẩy mạnh yêu cầu tập trung vào vấn đề an ninh.

Bài kiểm tra thực sự đối với tương lai của "liên minh tiết kiệm" sẽ phụ thuộc vào kết quả bầu cử tại Đức. Nếu Liên minh Dân chủ cơ đốc giáo (CDU) trung hữu của ông Friedrich Merz lên nắm quyền, Đức có thể sẽ quay trở lại với lập trường phản đối các dự án chi tiêu lớn của EU.

Với vị thế là quốc gia đầu tàu của EU, quyết định của Đức sẽ có ảnh hưởng lớn đến hướng đi của toàn khối. Một quan chức EU nhấn mạnh: “Tất cả đều đang chờ đợi quyết định từ Berlin. Đức chính là điểm trọng lực của khung tài chính nhiều năm của EU”.