Đẩy mạnh phân cấp, phân quyền; bảo đảm giám sát quyền lực

Theo các đại biểu Quốc hội, việc sửa đổi, bổ sung Hiến pháp 2013 thể hiện tinh thần đổi mới tư duy lập hiến, đáp ứng yêu cầu cải cách tổ chức bộ máy Nhà nước theo hướng hiện đại tinh gọn, hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả. Tuy nhiên, đề nghị cần tiếp tục phân cấp, phân quyền hợp lý và hiệu quả, bảo đảm giám sát quyền lực.

Chiều 13/6, tiếp tục chương trình Kỳ họp thứ 9, Quốc hội thảo luận ở hội trường về Dự thảo Nghị quyết của Quốc hội sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013 (lần thứ hai).

Các đại biểu Quốc hội bày tỏ tán thành với sự cần thiết và phạm vi sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013 nhằm thể chế hóa chủ trương của Đảng về tiếp tục đổi mới tổ chức, tinh gọn bộ máy, phù hợp với yêu cầu thực tiễn quản trị quốc gia hiện nay.

Quy định rõ mô hình chính quyền hai cấp

Phát biểu ý kiến, đại biểu Hà Sỹ Đồng (Đoàn Quảng Trị) tán thành các nội dung sửa đổi, bổ sung tại Điều 9, Điều 10 và Điều 84 của Hiến pháp liên quan đến Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị xã hội với việc quy định “các tổ chức chính trị-xã hội trực thuộc Mặt trận Tổ quốc Việt Nam” cũng như quy định các tổ chức chính trị xã hội “được tổ chức và hoạt động thống nhất trong Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, cùng các tổ chức thành viên khác của Mặt trận hiệp thương dân chủ, phối hợp và thống nhất hành động dưới sự chủ trì của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam”.

Đại biểu đánh giá, đây là sự đổi mới rất mạnh mẽ về tư duy nhằm thể chế hóa chủ trương, quan điểm của Đảng về mục tiêu tinh, gọn, mạnh, hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả trong hoạt động của hệ thống chính trị.

Về sửa đổi Điều 111, 112, 114, 115 – Tổ chức chính quyền địa phương và phân cấp, phân quyền, đại biểu cho rằng nên khẳng định rõ mô hình tổ chức chính quyền địa phương hai cấp, bảo đảm rõ ràng, minh bạch, nhất quán với Luật Tổ chức chính quyền địa phương đang sửa đổi. Đồng thời cần tiếp tục phân cấp, phân quyền hợp lý và hiệu quả, bảo đảm giám sát quyền lực.

Đại biểu cũng bày tỏ ủng hộ việc giữ quy định đại biểu Hội đồng nhân dân có quyền chất vấn Chánh án, Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân cấp tỉnh, vì đây là công cụ kiểm soát quyền lực hiệu quả, không nên thu hẹp.

Tại Khoản 1 Điều 110 dự thảo Nghị quyết quy định: “Các đơn vị hành chính của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam được tổ chức thành hai cấp gồm tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương và các đơn vị hành chính dưới tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương do luật định”. Đây là vấn đề nhận được nhiều sự quan tâm của đại biểu, cử tri và người dân.

Theo đại biểu Mai Văn Hải (Đoàn Thanh Hóa), Ủy ban dự thảo sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013 giải trình việc sử dụng cụm từ “đơn vị hành chính dưới tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương” nhằm bảo đảm tính ổn định lâu dài và tạo cơ sở cho việc sau này trong quá trình phát triển có yêu cầu hình thành các loại đơn vị hành chính mới thì sẽ không phải sửa đổi, bổ sung quá thường xuyên các quy định của Hiến pháp.

Tuy nhiên, đại biểu cho rằng cách giải thích này chưa khẳng định nhất quán mô hình chính quyền địa phương hai cấp mà vẫn để trong tương lai phát triển có thể hình thành đơn vị hành chính mới. Do đó, đại biểu đề nghị cần phải cân nhắc kỹ quy định này, để tránh có nhiều cách hiểu khác nhau về các đơn vị hành chính dưới tỉnh.

“Đề nghị nên quy định cụ thể các đơn vị hành chính của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam gồm tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương và các xã, phường đặc khu là phù hợp”, đại biểu nêu quan điểm.

Ủng hộ quy định đơn vị hành chính của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam được tổ chức thành 2 cấp thay cho mô hình 3 cấp hiện hành, song đại biểu Nguyễn Tâm Hùng (Đoàn Bà Rịa -Vũng Tàu) đề nghị Ban soạn thảo xem xét, cân nhắc làm rõ thêm về cơ sở hiến định để Quốc hội quy định đặc điểm của đơn vị hành chính -kinh tế đặc biệt. Điều này nhằm bảo đảm tính minh bạch, tránh tùy nghi trong việc thiết kế cấp chính quyền tại các địa phương.

Trong khi đó, đại biểu Nguyễn Anh Trí (Đoàn thành phố Hà Nội) lại cho rằng, cách viết “các đơn vị hành chính dưới tỉnh, thành phố Trung ương" là rất hợp lý, vì bảo đảm tốt cho việc tổ chức đơn vị hành chính 2 cấp, từ tỉnh rồi đến xã như hiện nay đang triển khai. Hơn thế nữa, quy định này sẽ tạo nên một không gian rộng hơn để sau này có thể có những điều chỉnh hợp lý hơn mà không bị vướng, không phải sửa đổi lại Hiến pháp.

Theo đại biểu, quá trình đô thị hóa vẫn đang và sẽ tiếp tục, vì thế việc quy định như ở khoản 1 Điều 110 sửa đổi vậy là rất hợp lý và có tầm nhìn xa.

Thống nhất cao Nghị quyết có hiệu lực ngay sau khi Quốc hội biểu quyết thông qua

Đại biểu Nguyễn Tâm Hùng (Đoàn Bà Rịa -Vũng Tàu) nhận định, dự thảo Nghị quyết được xây dựng hết sức công phu, tiếp thu đầy đủ nghiêm túc ý kiến của đại biểu Quốc hội và nhân dân, thể hiện tinh thần đổi mới tư duy lập hiến, đáp ứng yêu cầu cải cách tổ chức bộ máy nhà nước theo hướng hiện đại tinh gọn, hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả.

“Đây là dấu mốc có ý nghĩa lịch sử đặc biệt, mở đường cho việc kiện toàn mô hình chính quyền địa phương hai cấp theo tinh thần Nghị quyết số 60 của Trung ương đồng thời cụ thể hóa các yêu cầu đặt ra trong quá trình triển khai tổ chức sắp xếp các đơn vị hành chính cấp huyện, xã”, đại biểu nhấn mạnh.

Đồng thuận cao với quy định hiệu lực thi hành ngay sau khi Quốc hội thông qua nhằm tạo cơ sở pháp lý cho việc vận hành bộ máy chính quyền 2 cấp từ ngày 1/7/2025; song đại biểu Nguyễn Tâm Hùng đề nghị Ban soạn thảo xem xét, cân nhắc quy định rõ hơn cơ chế chuyển tiếp trong nội dung khoản 3 của Điều 2 dự thảo nghị quyết, nhất là việc chỉ định các chức danh lãnh đạo mà không thông qua bầu cử trong giai đoạn sắp xếp.

Đại biểu Dương Khắc Mai (Đoàn Đắk Nông) tán thành nghị quyết có hiệu lực ngay sau khi Quốc hội biểu quyết thông qua để làm cơ sở nền tảng vững chắc cho việc thực hiện các nhiệm vụ đang rất cấp bách trong thực hiện cuộc cách mạng sắp xếp tổ chức bộ máy trong hệ thống chính trị mà điểm nhấn quan trọng là thực hiện chính quyền địa phương 2 cấp, bỏ cấp trung gian nhằm bảo đảm xây dựng chính quyền với nền hành chính gần dân, sát dân, phục vụ tốt người dân.

Về hiệu lực và điều khoản chuyển tiếp, đại biểu Hà Sỹ Đồng cho rằng, cần quy định cụ thể thời hạn và trình tự kiện toàn bộ máy sau khi sửa đổi Hiến pháp có hiệu lực, tránh tình trạng lúng túng trong triển khai.

“Các trường hợp ‘chỉ định nhân sự không phải là đại biểu Hội đồng nhân dân’ cần giới hạn rõ ràng, chỉ áp dụng một lần duy nhất, và có cơ chế giám sát”, đại biểu đề xuất.

Giải trình các nội dung được đại biểu quan tâm, Ủy viên Ủy ban dự thảo sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội Hoàng Thanh Tùng cho biết: Qua ý kiến của 15 lượt đại biểu Quốc hội phát biểu tham gia ý kiến đóng góp vào dự thảo Nghị quyết của Quốc hội sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013 cho thấy các vị đại biểu cũng đồng tình và đánh giá cao dự thảo Nghị quyết.

Đề cập đến khoản 1, Điều 110 dự thảo Nghị quyết, Chủ nhiệm Hoàng Thanh Tùng cho hay, qua ý kiến phát biểu của các đại biểu Quốc hội bày tỏ thống nhất cao với phương án tổ chức đơn vị hành chính theo 2 cấp, bao gồm: tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương và các đơn vị hành chính dưới tỉnh, thành phố, thành phố trực thuộc Trung ương

Trước ý kiến một số đại biểu đề nghị làm rõ đơn vị hành chính dưới cấp tỉnh là cấp xã, phường, đặc khu, Chủ nhiệm Hoàng Thanh Tùng cho hay, thực tế đơn vị hành chính của nước ta thường xuyên cũng có sự thay đổi và điều chỉnh về tên gọi, cấp hành chính, quy mô.

Nhìn lại 4 lần sửa đổi toàn diện Hiến pháp năm 1959, 1980, 1992 và 2013 đều sửa Điều 110 về đơn vị hành chính, các Hiến pháp đều quy định cụ thể từng cấp có những đơn vị hành chính nào. Cho nên trong lần sửa đổi Hiến pháp này, tiếp thu ý kiến của nhân dân, các ngành, các cấp, Ủy ban đề xuất phương án quy định khái quát hơn để đáp ứng được yêu cầu phát triển khi cần thiết có thể có loại đơn vị hành chính mới.

Về một số ý kiến đại biểu Quốc hội đề nghị quy định cụ thể về hiệu lực các Nghị quyết của Quốc hội đã ban hành về tổ chức chính quyền đô thị ở một số thành phố trực thuộc Trung ương, Chủ nhiệm Hoàng Thanh Tùng cho biết, đây không phải là nội dung quy định chuyển tiếp ở Nghị quyết về sửa đổi Hiến pháp mà sẽ quy định chuyển tiếp ở trong Luật Tổ chức chính quyền địa phương.

“Hiện nay đã có phương án dự kiến quy định xử lý vấn đề này theo hướng sẽ tuyên bố các nghị quyết đó hết hiệu lực và từ ngày Luật Tổ chức chính quyền địa phương có hiệu lực thì sẽ thực hiện theo quy định của Luật Tổ chức chính quyền địa phương”, ông Tùng nói.