Đề nghị giữ quyền chất vấn đối với Chánh án Tòa án nhân dân, Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân

Để bảo đảm yêu cầu tiếp tục khẳng định và phát huy vai trò giám sát và thực hiện quyền làm chủ của nhân dân thông qua Hội đồng nhân dân các cấp, tiếp thu ý kiến của nhân dân, các cơ quan liên quan trực tiếp và các vị đại biểu Quốc hội, Ủy ban đề nghị giữ lại quy định tại khoản 2 Điều 115 của Hiến pháp năm 2013.

Chiều 13/6, Quốc hội làm việc tại hội trường nghe báo cáo giải trình, tiếp thu ý kiến nhân dân, ý kiến thảo luận tại tổ và hội trường (lần thứ nhất) của các đại biểu Quốc hội và chỉnh lý dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013.

Trình bày báo cáo, Ủy viên Ủy ban dự thảo sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội Hoàng Thanh Tùng nêu rõ: Việc lấy ý kiến nhân dân về dự thảo Nghị quyết lần này là đợt sinh hoạt chính trị sâu rộng, không chỉ đề cao quyền làm chủ, phát huy trí tuệ tập thể của nhân dân, mà còn góp phần khơi dậy tinh thần yêu nước, trách nhiệm của các tầng lớp nhân dân, là thời cơ tốt và là thời điểm quan trọng để các tầng lớp nhân dân, có điều kiện thể hiện trách nhiệm của mình trước Đảng, trước Nhà nước, trước dân tộc.

Với sự tham gia tích cực của các tầng lớp nhân dân, theo Báo cáo số 472/BC-CP của Chính phủ, sau một tháng tổ chức lấy ý kiến, đã có 280.226.909 lượt ý kiến góp ý của cơ quan, tổ chức, cá nhân về tất cả các nội dung, điều khoản trong dự thảo Nghị quyết.

Khẳng định rõ vị trí, vai trò không thể thay thế của Công đoàn Việt Nam

Về ý kiến chung, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội Hoàng Thanh Tùng cho biết: Tuyệt đại đa số các ý kiến (99,75%) đều tán thành với sự cần thiết sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013; tán thành phạm vi sửa đổi, bổ sung và nội dung cơ bản của dự thảo Nghị quyết sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013 như đã nêu trong Tờ trình của Ủy ban dự thảo sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013.

Đề cập đến các nội dung cụ thể, về quy định Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Công đoàn Việt Nam và các tổ chức chính trị-xã hội khác, Chủ nhiệm Hoàng Thanh Tùng cho biết: Trên cơ sở nghiên cứu, cân nhắc kỹ lưỡng ý kiến góp ý của nhân dân và của các vị đại biểu Quốc hội, Ủy ban thống nhất tiếp thu, chỉnh lý theo hướng: Tiếp tục khẳng định các tổ chức chính trị-xã hội trực thuộc Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, do Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo (khoản 1 Điều 9) theo đúng chủ trương, định hướng của Ban Chấp hành Trung ương Đảng, Bộ Chính trị, Ban Bí thư; thay cụm từ “dưới sự chủ trì của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam” tại khoản 2 Điều 9 bằng cụm từ “do Mặt trận Tổ quốc Việt Nam chủ trì”; bỏ cụm từ “điều lệ của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, điều lệ của mỗi tổ chức” tại khoản 3 Điều 9.

Điều 10 được tiếp thu, chỉnh lý theo hướng bỏ cụm từ “trực thuộc Mặt trận Tổ quốc Việt Nam” để tránh trùng lặp với quy định tại khoản 2 Điều 9, bảo đảm tính cô đọng, khái quát của Hiến pháp; quy định “Công đoàn Việt Nam là đại diện duy nhất của người lao động trong quan hệ lao động ở cấp quốc gia và trong quan hệ quốc tế về công đoàn” để khẳng định rõ vị trí, vai trò không thể thay thế của Công đoàn Việt Nam.

Khoản 1 Điều 84 cũng được tiếp thu, chỉnh lý theo hướng quy định cơ quan Trung ương của các tổ chức chính trị-xã hội có quyền trình dự án luật trước Quốc hội, trình dự án pháp lệnh trước Ủy ban Thường vụ Quốc hội; còn các tổ chức thành viên khác của Mặt trận sẽ thực hiện quyền này thông qua Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam.

Về đơn vị hành chính, dự thảo Nghị quyết đã được tiếp thu, chỉnh lý theo hướng quy định các đơn vị hành chính của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam được tổ chức thành hai cấp, gồm tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương và các đơn vị hành chính dưới tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương do luật định; giữ lại quy định về việc thành lập, giải thể, nhập, chia, điều chỉnh địa giới đơn vị hành chính phải lấy ý kiến Nhân dân địa phương như quy định hiện hành.

Về đơn vị hành chính-kinh tế đặc biệt, để làm rõ hơn về tính chất đặc biệt, tạo cơ sở pháp lý rõ ràng, hiệu quả cho việc quy định mô hình tổ chức chính quyền địa phương đặc thù ở đơn vị hành chính-kinh tế đặc biệt, Ủy ban đề nghị bổ sung một khoản (khoản 3) vào Điều 111 với nội dung: “Chính quyền địa phương ở đơn vị hành chính-kinh tế đặc biệt do Quốc hội quy định khi thành lập đơn vị hành chính- kinh tế đặc biệt đó”.

Về tổ chức chính quyền địa phương, để có cơ sở hiến định cho việc tiếp tục nghiên cứu, đa dạng hóa mô hình tổ chức chính quyền địa phương phù hợp với đặc điểm nông thôn, đô thị, hải đảo, Ủy ban đề nghị giữ lại quy định về “chính quyền địa phương” và “cấp chính quyền địa phương” như đang được quy định tại Điều 111 của Hiến pháp hiện hành.

Đối với Điều 111, do có nội dung liên quan đến việc tiếp thu, chỉnh lý quy định về tổ chức chính quyền địa phương ở đơn vị hành chính-kinh tế đặc biệt như đã báo cáo ở trên, Ủy ban đề nghị tiếp thu sửa đổi, bổ sung khoản 2 và bổ sung khoản 3 Điều 111 như thể hiện trong dự thảo Nghị quyết.

Giữ quy định về quyền chất vấn đối với Chánh án Tòa án nhân dân, Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân

Về quyền chất vấn của đại biểu Hội đồng nhân dân (khoản 2 Điều 115 của Hiến pháp năm 2013), Chủ nhiệm Hoàng Thanh Tùng cho hay, đa số các ý kiến đều tán thành với nội dung sửa đổi, bổ sung Điều 115 của Hiến pháp năm 2013 để phù hợp với chủ trương tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp và mô hình tổ chức hệ thống Tòa án nhân dân, Viện kiểm sát nhân dân không gắn với đơn vị hành chính cụ thể. Tuy nhiên, cũng có nhiều ý kiến đề nghị tiếp tục giữ quy định về quyền chất vấn của đại biểu Hội đồng nhân dân đối với Chánh án Tòa án nhân dân, Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tại khoản 2 Điều 115 của Hiến pháp hiện hành hoặc nghiên cứu, mở rộng theo hướng đại biểu Hội đồng nhân dân còn có quyền chất vấn đối với người đứng đầu các cơ quan, tổ chức khác của Trung ương thực hiện nhiệm vụ trên địa bàn, như cơ quan thi hành án dân sự, cơ quan thuế, hải quan.

Về vấn đề này, trong Tờ trình, bản thuyết minh của Ủy ban dự thảo sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013 đã lý giải cụ thể lý do sửa đổi, bổ sung các nội dung nêu trên. Tuy nhiên, để bảo đảm yêu cầu tiếp tục khẳng định và phát huy vai trò giám sát và thực hiện quyền làm chủ của nhân dân thông qua Hội đồng nhân dân các cấp, Ủy ban xin được tiếp thu ý kiến của nhân dân, của các cơ quan có liên quan trực tiếp (như Chính phủ, Tòa án nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân tối cao), ý kiến của các vị đại biểu Quốc hội và đề nghị giữ lại quy định tại khoản 2 Điều 115 của Hiến pháp năm 2013.

Đề nghị Nghị quyết có hiệu lực từ ngày được Quốc hội thông qua

Về hiệu lực thi hành và điều khoản chuyển tiếp, để tạo điều kiện thuận lợi cho Chính phủ, các bộ, ngành ở Trung ương và địa phương có thêm thời gian, kịp thời triển khai thực hiện chủ trương sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị và tạo cơ sở pháp lý hiến định cho việc thực hiện mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, sớm đưa tổ chức bộ máy của chính quyền địa phương ở các đơn vị hành chính chính thức đi vào hoạt động từ ngày 1/7/2025, Ủy ban đề nghị xác định thời điểm có hiệu lực của Nghị quyết sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013 là từ ngày được Quốc hội thông qua (dự kiến là ngày 16/6/2025); đề nghị Chủ tịch nước thực hiện việc công bố Nghị quyết này ngay trong ngày được Quốc hội thông qua để kịp thời thông tin rộng rãi về nội dung sửa đổi, bổ sung Hiến pháp đến đông đảo cử tri và Nhân dân cả nước. Đồng thời, để bảo đảm đủ thời gian cho công tác chuyển giao nhiệm vụ, quyền hạn, đồng bộ với lộ trình sắp xếp đơn vị hành chính nói chung, đề nghị chỉnh lý quy định tại khoản 2 Điều 2 của dự thảo Nghị quyết theo hướng khẳng định các đơn vị hành chính cấp huyện trong cả nước kết thúc hoạt động từ ngày 1/7/2025.

Về điều khoản chuyển, Chủ nhiệm Hoàng Thanh Tùng cho hay, tại Báo cáo số 15/BC-UBDTSDBSHP, Ủy ban đã báo cáo cụ thể lý do cần áp dụng cơ chế chỉ định các chức danh lãnh đạo của Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân ở các đơn vị hành chính thực hiện sắp xếp để phù hợp với tính chất hết sức đặc biệt của việc sắp xếp đơn vị hành chính trong năm 2025 này. Cơ chế này chỉ thực hiện từ nay đến hết nhiệm kỳ 2021-2026 để phục vụ việc sắp xếp các đơn vị hành chính trong năm 2025 gắn với nội dung được sửa đổi, bổ sung của Hiến pháp (về việc không tổ chức đơn vị hành chính cấp huyện), còn sau bầu cử đại biểu Hội đồng nhân dân các cấp nhiệm kỳ 2026-2031 và các năm tiếp theo tiếp tục thực hiện bầu nhân sự bình thường theo đúng quy định hiện hành, Hội đồng nhân dân sẽ bầu các chức danh của Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân.